پزشكي و درمان

درمان وسواس فكري از طريق دارودرماني و روان درماني امكان پذير است. وسواس فكري، نوعي اختلال اضطراب است كه در آن فرد در يك چرخه‌ي تكراري و خسته كننده گرفتار مي‌شود و مدام خطري را احساس مي‌كند كه وجود ندارد. اين بيماري دلايل ژنتيكي، محيطي و عصبي دارد.

تصور كنيد كه مجبور باشيد ۵ بار پشت سرهم دست هايتان را بشوييد تا به اندازه‌ي كافي براي رفتن به رخت خواب احساس تميزي كنيد، يا چندين بار قبل از ترك خانه اجاق گاز را چك كنيد تا بالاخره قانع شويد كه واقعا خاموش است! زندگي خود را در حالي تصور كنيد كه غرق در تفكرات و تصاوير ناخواسته‌اي هستيد كه سلامت زندگي و روان شما را زير سوال مي‌برند. چه احساسي پيدا مي‌كنيد اگر ذهنتان با افكار وسواس گونه بمباران شود و شما را مجبور به اقدام كردن در راستاي آن‌ها كند؟ همه‌ي اين‌ها را در حالي در نظر بگيريد كه براي زندگي عادي و متعادل روزمره خود، براي شغل بهتر، براي رابطه‌اي آرامش بخش در تلاش هستيد. چه احساسي داريد؟ شايد شما كسي را بشناسيد كه اينگونه احساس مي‌كند يا شايد خودتان همچين چيزي را تجربه مي‌كنيد. اگر پاسخ بله است بايد بگوييم كه شما تنها نيستيد.

در صورتي كه مطالعه قسمت خاصي از اين مطلب مد نظر شماست، با انتخاب عناوين زير، به موضوع دلخواه خود برسيد:

وسواس فكري و رفتاري چيست؟

علائم وسواس فكري

درمان وسواس فكري

وسواس فكري و رفتاري چيست؟

اولين قدم در درمان وسواس فكري شناخت هرچه بهتر آن است. بنياد بين المللي OCD اين بيماري را نوعي اختلال اضطراب معرفي مي‌كند كه در آن فرد در يك چرخه فكري وسواس گونه (افكار ناخواسته، اعتراضي، احساساتي كه به شدت استرس زا هستند) و رفتار‌هاي اجباري (رفتار‌هايي كه از فرد سر ميزند تا از شر افكار وسواسي و اضطراب ناشي از آن‌ها خلاص شود) گرفتار مي‌شود.

زماني كه يك فرد به وسواس فكري مبتلا باشد، به نظر مي‌رسد كه سيستم هشدار در مغز وي، دچار مشكل مي‌شود و او خطري را مي‌بيند كه ممكن است اصلا وجود نداشته باشد. آن‌ها ممكن است افكار مزاحم يا غيرمنطقي را تجربه كنند و در اقداماتي اجباري و بسيار جدي در راستاي اين افكار گرفتار شوند تا احساس اضطرابشان را تسكين دهند و مطمئن شوند همه چيز درست پيش مي‌رود.

اولين قدم در درمان وسواس فكري شناخت هرچه بهتر آن است

علائم وسواس فكري

علائم و نشانه‌هاي وسواس فكري اضطراب گونه هستند. افكار ناخوشايند مي‌توانند مانند نگراني بسيار شديد درباره‌ي آلودگي ذهن فرد را درگير كنند؛ براي مثال «ميكروب‌هاي موجود روي اين دستگيره مي‌توانند به تمام آشپزخانه سرايت كنند. بايد فورا آن را تميز كنيد. شما بايد دوباره لباستان را هم بشوييد، چون با آن به دستگيره‌ي آلوده دست زديد». يا اينكه «آيا در خانه را باز گذاشتم؟ آيا پايم را روي چيزي در خيابان گذاشتم؟» و يا افكار ممكن است به شكل تصاوير آزار دهنده‌ي خشن، جنسي يا ترس از آسيب زدن به خودتان يا ديگران پديدار شوند؛ «اگر آن چاقو را بردارم و به كسي آسيب بزنم چه؟». يا نگراني‌هاي بيش از حد در رابطه با سلامتي: «اين زائده روي بازوي تو حتما سرطان است!» يا ممكن است شما را به دام كمال گرايي بيندازند؛ «همه چيز بايد كاملا منظم و متقارن روي ميز چيده شده و روميزي نبايد ذره‌اي چروك داشته باشد».

افراد مبتلا به وسواس فكري اغلب ترس مفرطي از احساس گناه و تعهد دارند. آن‌ها مدام نگران هستند و فكر مي‌كنند كار‌هاي خاصي بايد انجام دهند تا از خودشان و ديگران محافظت كنند. در مطالعه اخير دانشگاه واترلو، برندا چيانگ به اين نتيجه رسيد كه: «افراد مبتلا به وسواس فكري، 

همواره از احساس مسئوليت شديدي رنج مي‌برند... آن‌ها اغلب فكر مي‌كنند كه مسئول يك كار بد هستند، يا اگر موفق به انجام كاري نشوند بابت آسيب‌هاي ناشي از آن مسئولند.»

اين احساس زجر و گرفتاري در مبتلايان به وسواس فكري زماني تشديد مي‌شود كه آن‌ها «مجبور» به انجام كاري هستند. اين اجبار مي‌تواند ذهني يا فيزيكي باشد و يا در رفتار‌هايي مثل تميز كردن افراطي، بررسي‌هاي مداوم (مثلا چك كردن گاز براي چندين بار متوالي) و يا تكرار كاري نمود پيدا كند. فرد ممكن است در چرخه‌اي مثل شستن يك شي بار‌ها و بار‌ها يا شستن دست تا زماني كه ترك بردارد گير بيافتد. آن‌ها ممكن است بار‌ها به به خانه برگردند تا مطمئن شوند در‌ها قفل هستند، چراغ‌ها خاموش هستند و غيره. يا مثلا در شمارش، ضربه زدن و يا تكرار برخي اعمال به تعداد دفعات خاصي حساس باشند. اين اجبار در كار‌ها ممكن است ذهني باشند؛ مثلا تكرار پشت سرهم يك سري اطلاعات براي اينكه اطمينان حاصل شود چيزي كم و كسر نيست يا كسي در خطر نيست. يا آن‌ها ممكن است در ذهنشان تلاش كنند افكارشان را كنترل كنند و بخواند تصويري بد را با يك تصوير خوب جايگزين كنند يا اصرار داشته باشند تا عدد خاصي در ذهنشان بشمرند. 

اين علائم و نشانه‌ها انرژي فرد مبتلا را مي‌گيرند. آن‌ها ممكن است خودشان متوجه رفتار‌ها و فكر‌هاي غيرعادي خود بشوند، اما در اين چرخه گرفتار شده اند و هيچ راه فراري ندارند. اين افراد حتي ممكن است تلاش كنند وسواس خود را پنهان كنند كه اين خود باعث سخت‌تر شدن كار‌ها مي‌شود.

درمان وسواس فكري امكان پذير است

درمان وسواس فكري

فرد مبتلا به وسواس فكري يك سيستم هشدار دهنده در ذهن خود دارد كه او را از خطر‌هايي كه وجود خارجي ندارند مي‌ترساند، زماني كه شخص تسليم اجبار اين سيستم شود اوضاع خراب مي‌شود. وقتي كه او به اين آژير خطر توجه مي‌كند و پاسخ مي‌دهد، به مغز خود ياد مي‌دهد كه اين سيگنال‌ها مهم هستند. اما اگر در مقابل اين هشدار‌هاي دروغين بايستند، به طور موقف دچار اضطراب و نگراني تشديد شده مي‌شوند، اما اين آژير خطر ساكت مي‌شود. اينجاست كه مغز ديگر فكر نمي‌كند اين هشدار‌ها مهم هستند و كمتر آن‌ها را اعلام مي‌كند. درواقع فرد مبتلا به وسواس فكري بايد فكر خود را تغيير دهد و قدرت اين كار را دارد. 

براي انجام اين كار، اين بيماران بايد درمان درست را پيدا كنند. متاسفانه، زماني كه فرد مبتلا به دنبال راه‌هاي درمان وسواس فكري مي‌رود، فقدان آموزش و تخصص كافي در ميان پزشكان و روانشناسان گاهي به تشخيص اشتباه يا ناقص منجر مي‌شود. اما به هرحال خبر خوب اين است كه امروزه راه‌هاي بسيار خوب و ويژه‌اي براي درمان وسواس فكري وجود دارد. اين روش‌هاي درماني با متد‌هاي سنتي و گفتاري متفاوتند و قادر هستند زندگي اين افراد را به طور كامل تغيير دهند.

روش درماني مواجهه و بازداري از پاسخ ((Exposure Response Prevention Therapy (EPR)، يك روش درمان رفتاري-شناختي است كه در آن بيماران به طور مكرر در معرض خطرات ساختگي قرار مي‌دهند تا ترسشان را آزمايش كنند. براي مثال، يك بيمار كه از آلودگي «مي‌ترسد»، كف حمام خانه را لمس مي‌كند بدون آنكه دستهايش را بشويد. يا كسي كه مدام همه چيز را چندين بار چك مي‌كند، خانه را بدون هيچگونه بررسي ترك مي‌كند. هنگامي كه آن‌ها در معرض اين شرايط قرار مي‌گيرند، ياد مي‌گيرند كه اضطراب حاصل از افكار وسواس گونه خود را تحمل كنند و همزمان از درگير شدن در رفتار‌هاي وسواسي اجباري اجتناب مي‌كنند تا ناراحتي هايشان به مرور تسكين يابد.

شرايطي كه بيمار در معرض آن قرار مي‌گيرد، از لحاظ ميزان ترسناك بودن براي بيمار، رتبه بندي مي‌شوند و از كمتر به بيشتر به تدريج افزايش پيدا مي‌كند. اين روش درمان وسواس فكري تاكنون براي بسياري موثر بوده و زندگيشان را تحت تاثير قرار داده است.

همه‌ي افراد شايسته‌ي يك زندگي خوب هستند. همينطور كه بيشتر درباره‌ي وسواس فكري ياد مي‌گيريد، خوب است كه اين پيام اميد بخش را به كساني كه از اين بيماري وسواس رنج مي‌برد برسانيم و به آن‌ها بگوييم كه تنها نيستند و درمان وسواس فكري امكان پذير است. آن‌ها مي‌توانند زندگي بهتري داشته باشند و زندگيشان را پس بگيرند.